Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica) nazywana jest potocznie chia, od słowa „Chian” w języku Nahuatl, znaczącego oleisty. Obecna nazwa meksykańskiego stanu Chiapas pochodzi od „chia”- wody lub rzeki w języku Nahuatl. Natomiast w języku Majów „chia” oznaczało siłę.
Szałwia hiszpańska to roślina jednoroczna pochodząca z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Należy do grupy 114 roślin z rodzaju Salvia. Jest to roślina mało wymagająca – rośnie dobrze w glebach gliniastych, piaszczystych, ale jest wrażliwa na mróz i jej cykl rozwojowy wynosi od 90-150 dni, zatem nie może być uprawiana w naturalnych warunkach klimatu umiarkowanego panującego w naszym kraju.
Roślina dorasta do około 1 m wysokości o spiczastych kwiatostanach wydaje małe niebieskie, fioletowe lub białe kwiaty, które mają dużą zdolność samozapylania.
Nasiona mają wielkości około 2 mm i elipsoidalny kształt. Posiadają błyszczącą, nakrapianą, marmurkowatą powłokę w kolorze od ciemnego brązu po kolor szaro-biały i biały .
Szałwia hiszpańska jest czasem mylona z kilkoma innymi roślinami znanymi również jako chia:
- Salvia columbariae (złota chia lub kalifornijska chia ) nazywana również szałwią pustynną.
- Salvia miltiorrhiza – znana również jako czerwona szałwia. Roślina pochodzi z Chin stosowana jest w tym kraju w medycynie tradycyjnej w celach odżywczych i prozdrowotnych .
- Salvia tiliifoli (Tarahumara chia) – jest dzikorosnąca rośliną zbieraną przez plemię Tarahumara – lud zamieszkujący stan Chihuahua w Meksyku.
- Hyptis suaveolens (Chan). Obie rośliny wydają nasiona bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe lecz Chan wydaje nasiona
z przewagą kwasów tłuszczowych omega -6, a chia omega-3.
Chia jest dopuszczona do stosowania w Unii Europejskiej jako nowy składnik żywności (Decyzją Komisji 2009/827/WE). Nasiona mogą być stosowane jako dodatek do wypieku chleba, który nie może przekraczać 5%. Decyzja wykonawcza Komisji 2013/50/UE zatwierdziła przedłużenie zezwolenia na stosowania nasion Chia -do zawartości nie przekraczającej 10% -w wypiekach, płatkach śniadaniowych, mieszankach orzechów, owoców i nasion, oraz zatwierdzono wprowadzanie do obrotu nasion chia w opakowaniach. Kolejnymi decyzjami rozszerzono możliwości stosowania chia w innych produktach. Nie mniej jednak producent używający nasion chia w produktach jest zobowiązany do informowania konsumenta, że dzienne spożycie nasion wynosi nie więcej niż 15 g/dzień.
Przeprowadzono wiele badań odnośnie prozdrowotnego wpływu spożywania nasion chia w różnej postaci. Większość badań dotyczących przydatności nasion chia, zarówno dla zwierząt jak i ludzi, brało pod uwagę wpływ na czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, zmniejszenie masy ciała orz wpływ na stężenie w surowicy krwi kwasów ALA i EPA. Zainteresowanie tymi badaniami rozpoczęło się głównie ze względu na wysokie poziomy ALA, włókien, białka, minerałów (wapń, magnez i potas) i przeciwutleniaczy (kwas chlorogenowy, kwas kofeinowy, kwercetyna i kempeferol).
Niektóre badania, chociaż tych przeprowadzonych na ludziach jest niewiele potwierdzają że spożywanie nasion chia ma pozytywny wpływ na zdrowie. Najwięcej z nich odnosi się do pozytywnego wpływu na zdrowie związanego z zawartością w nich dużej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz błonnika.
Wysoka zawartość kwasu alfa-linolenowego czyni nasiona chia doskonałym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 (około 65% zawartości oleju). Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 mają wiele funkcji fizjologicznych w organizmie człowieka. Nasiona chia są potencjalnym źródłem przeciwutleniaczy bowiem zawarte są w nich kwas chlorogenowy, kwas kawowy, mircetyna, kwercetyna i kempferol, o których uważa się, że mają ochronny wpływ na serce, wątrobę i posiadają właściwości anty-rakotwórcze. Substancje te zapobiegają również starzeniu się organizmu. Nasiona są doskonałym źródłem błonnika, który jest korzystny dla układu pokarmowego i berze udział w kontrolowaniu cukrzycy. Zawierają one również łatwo przyswajalne białko, żelazo, wapń i magnez.
Chia na rynku można znaleźć w rożnej postaci: mąka z nasion chia, oleje z chia, mielone nasiona chia, batony, mieszanki nasion ze zbożami i orzechami, pieczywo świeże oraz chrupkie, napoje z nasionami chia i wiele innych. Nic tylko próbować.
Autor: dr inż. Katarzyna Świąder, WNOŻCZIK, SGGW
